Paląca ciekawość czyli okna rozwojowe Marii Montessori

       Czy wiesz, że Twoje dziecko doświadcza  „okienek  rozwojowych”? Nazywamy je oknami możliwości, ponieważ gdy okno jest otwarte  dziecko ma niesamowitą okazję naturalnego, łatwego i spontanicznego uczenia się konkretnych informacji i umiejętności. Jednak po zamknięciu okna, tych samych informacji / umiejętności trzeba się nauczyć na własnej skórze… poprzez zapamiętywanie i powtarzanie.

Te okna możliwości są tym, co Maria Montessori nazywa „wrażliwymi okresami” lub ,,fazami wrażliwymi”. Według Montessori, wszystkie dzieci doświadczają w swoim rozwoju tych samych, niemal magicznych chwil - momentów, w których chłoną konkretne koncepcje z niezwykłą łatwością. Kiedy dziecko znajduje się w samym środku jednego z tych wrażliwych okresów, będzie oddawało się pewnym czynnościom lub lekcjom z intensywnym zainteresowaniem, wręcz palącą ciekawością.

​

Okno rozwojowe to płonący ogień pasji poznawczej, okres, w którym dziecko zdobywa nową konkretną umiejętność. ~ Mary Ellen Maunz

​

Zrozumieć dziecko, które się rozwija

​

Maria Montessori rozpoznała i sklasyfikowała jedenaście podstawowych okienek rozwojowych, tzw. Montessoriańskie fazy wrażliwe.

​

Ruch

​

Tuż po narodzinach dziecko ma ograniczoną kontrolę nad swoimi ruchami, ale jeśli będzie mieć nieograniczoną swobodę ruchu, jego rozwój fizyczny będzie postępować bardzo szybko w obszarach kontroli motorycznej, zarówno motoryki dużej jak i małej. Noworodki i niemowlęta rozpaczliwie potrzebują ruchu.  Noworodek, który jest motany ubrankami i kocykami będzie machał rękami i kopał nogami jak oszalały w tych nielicznych chwilach, gdy zostanie uwolniony z krępujących jego ruchy tkanin. Dziecko może próbować to robić podczas zmiany pieluszki, ponieważ mogą to być jedyne krótkie momenty w ciągu dnia, kiedy ma swobodę ruchów. Noworodek walczy jak lew, co może doprowadzać opiekunów do szaleństwa, jako że próbują mu zmienić w tym czasie pieluszkę. Ale malutkie dziecko  ucząc się kontroli nad swoim ciałem, rozwija także swoje zdolności poznawcze. Dlatego tak ważne jest zrozumienie potrzeb ruchowych dziecka w pierwszych miesiącach życia. Ten najważniejszy dla niemowlęcia okres rozwoju fizycznego wraz z ćwiczeniami szczegółowo opisaliśmy w naszym  Poradniku rozwoju ruchowego tu

​

Okres wrażliwy na język od 7 miesiąca ciąży do 5,5 – 6 roku życia

​

Mózg dziecka jest na stałe przystosowany do nauki języka. Ta wrodzona tendencja sprawia, że nabywanie języka jest łatwe, szczególnie dla dzieci poniżej szóstego roku życia.

​

Mówienie jest naturą człowieka. ~ Maria Montessori

​

Już dziecko w brzuchu mamy jest wrażliwe na mowę. Dlatego wskazane jest czytanie i mówienie „do brzucha”. Dziecko od urodzenia uczy się używania języka w celu komunikacji. Przechodzi przez poszczególne kamienie milowe rozwoju języka opisane tu, (w Kalendarzu rozwoju języka Fundacji Ingenium|) od wydobywania pojedynczych słów, gaworzenia, aż do mówienia pierwszych słów i posługiwania się zdaniami.

​

Zainteresowanie małymi przedmiotami

​

W wieku od roku do lat czterech Twoje dziecko doświadcza żywego zainteresowania małymi przedmiotami. Zainteresowanie to ostatecznie doprowadzi do rozwoju precyzyjnej kontroli motoryki małej i rozwoju chwytu pęsetkowego, który jest podstawą pisania i wielu innych ważnych umiejętności. Ponieważ ten okres częściowo pokrywa się z potrzebą badania wszystkich przedmiotów za pomocą buzi, zaleca się podawanie dziecku do jedzenia rączkami małych owoców i warzyw, np. groszek, jagody, porzeczki, fasolki, kukurydzę.

​

Potrzeba porządku

​

Począwszy od około 6 miesiąca życia Twoje dziecko zaczyna odczuwać przemożną potrzebę porządku. Zachowanie Twojego dziecka niekoniecznie musi być dla ciebie uporządkowane, ale maluszek doświadcza wewnętrznego pragnienia, aby wszystko w jego otoczeniu znajdowało się na swoim miejscu lub trzymało się regularnej rutyny. Szczyt tego okna rozwojowego przypada pomiędzy 2 a 4 rokiem życia. W tym wieku niektóre dzieci doświadczają najbardziej niewytłumaczalnych napadów złości, które mogą być wynikiem zakłócenia porządku. Maria Montessori zwraca uwagę na przyczynę tak zwanego buntu dwulatka, którą widzi w braku porządku, przewidywalności dnia codziennego, drobnych zmianach, które dorośli akceptują bez problemu, a których dziecko nie jest w stanie przyjąć bez sprzeciwu.

​

Wykonywanie muzyki

​

Około trzeciego roku życia dziecko doświadcza wrażliwego okresu dla nauki wykonywania muzyki; naśladowania rytmów, powtarzania wysokości dźwięków, odtwarzania melodii i innych. Wykonywanie muzyki pomaga przygotować mózg Twojego dziecka do rozwoju akademickiego, społecznego i emocjonalnego.

​

Kontrola emocjonalna i nauka dobrych manier

​

Twoje dziecko w wieku od urodzenia do około dwóch i pół roku przechodzi wrażliwy okres do nauki o związkach, komunikacji i kontroli emocjonalnej.

​

Okres wrażliwy na naukę dobrych manier 2-6 lat

​

W wieku 0 do 2.5 roku dzieci uczą się uprzejmego zachowania poprzez obserwowanie rodziców, najbliższych osób i ich naśladowanie. Kolejne lata przynoszą czas szczególnej wrażliwości i gotowości do poznania zasad dobrego zachowania.

Specjalny okres dla  doznań sensorycznych

Twoje dziecko łatwiej i skuteczniej uczy się poprzez praktyczne doznania zmysłowe. Wynika to z wrażliwego okresu, który Montessori nazwała „fazą wrażliwą dla doznań zmysłowych”.

​

Ręce są narzędziami ludzkiej inteligencji. ~ Maria Montessori

​

​

Okres wrażliwy dla nauki pisania najczęściej obejmuje okres od 3,5 do 4,5 roku.

​

W wieku około czterech i pół roku dziecko wchodzi w okres wrażliwy dla pisania i czytania analitycznego. Kiedy Twoje dziecko we właściwym czasie otrzyma dostęp do odpowiednich materiałów, nauka czytania analitycznego i pisania będzie procesem łatwym i naturalnie postępującym.

​

​

To właśnie te wrażliwe okresy umożliwiają dziecku kontakt ze światem zewnętrznym w sposób szczególnie intensywny. Każdy wysiłek dziecka oznacza wzrost mocy. ~ Maria Montessori

​

Czytanie analityczne - kształty liter  i dźwięki fonemów

​

W wieku od około lat dwóch i pół do pięciu lat dzieci interesują się kształtami liter i dźwiękami fonemów. Twoje dziecko może być przyciągane do takich czynności, jak śledzenie palcami liter z teksturą (papierem ściernym) i kojarzenie dźwięku litery z jej kształtem. Jest to najbardziej naturalny czas do nauki pisania. W tym okresie można zapoznać dzieci z literami Metodą Domana za pomocą flashkart oraz uczyć naśladowania kształtu liter np. palcami w piasku sensorycznym.

​

Czytanie analityczne oparte na prostym kodowaniu fonetycznym czyli etap wyjścia z czytania globalnego opisaliśmy w naszym Poradniku Metodycznym w artykule nr 19. Jak gładko przejść od etapu czytania globalnego do analizy i syntezy nowych tekstów? Analiza i synteza dźwiękowa tekstu do nauki czytania i pisania metodą kodowania fonetycznego.

​

Litery są bodźcem, który ilustruje język mówiony w umyśle dziecka. ~ Maria Montessori

​

Świadomość relacji przestrzennych

​

W tym okresie dziecko jest żywo zainteresowane przestrzennymi właściwościami i atrybutami obiektów, kształtami, wielkością. Rozwijające się umiejętności poznawcze dziecka pozwalają zobaczyć część obiektu, na przykład psi nos wystający spod łóżka i rozpoznać, że jest to część całego obiektu. Nawet niemowlęta obserwują psa pod różnym kątem (siadając, podskakując, próbując złapać ogon) albo tylko jego części (np. nos) wiedząc, że jest on nadal psem. Dzieci potrafią rozpoznawać przedmioty w różnych orientacjach, co oznacza ich rozwijającą się wyobraźnię przestrzenną.

​

Manipulacje na przedmiotach i kształtach.

​

W tym wieku dzieci uwielbiają eksplorację obiektów dwu- i trójwymiarowych. Można zauważyć, że małe dzieci upierają się, aby zabawki były umieszczone w określonym miejscu lub orientacji albo że muszą chodzić po liniach na chodniku lub wchodzić do szaf, szuflad itp. Są to wszystko przypadki rozwoju umiejętności manipulacji przestrzenią i poszerzania świadomości przestrzennej. Umiejętności te są ważne i przydatne w codziennym życiu dzieci, ale są także kluczowe z punktu widzenia  późniejszych osiągnięć matematycznych.

​

W celu rozwijania wyobraźni przestrzennej u dzieci polecamy nasze układanki przestrzenne na różnych poziomach abstrakcji np. bulldog, twarz kobiety lub samochód tu   lub nasze tangramy. Większość naszych układanek przestrzennych jest oparta na testach inteligencji.

​

Wzory matematyczne

​

Twoje dziecko rodzi się z tym, co Maria Montessori nazywa „umysłem matematycznym”. Innymi słowy, rodzi się z predyspozycjami do uczenia się matematyki. Doktor Maria Montessori uważała, że ​​dzieci w krytycznym okresie  naturalnie chłoną pojęcia matematyczne i chętnie je badają  poprzez powtarzanie czynności na konkretnych, opracowanych naukowo materiałach dydaktycznych. Wg Marii Montessori dla większości dzieci najbardziej wrażliwym okresem rozwoju dla nauki wzorów matematycznych jest wiek od czterech do sześciu lat.

​

W tym wieku dzieci powinny wykonywać ćwiczenia z życia praktycznego na  pomocach sensorycznych.  Dzieci w tym okresie chętnie skalkulują, ile wody nalać do wiadra albo ile pasty do butów potrzebują. Lubią również wykonywać swoje zadania w logicznym porządku, w sposób precyzyjny, co rozwija ich koncentrację, niezbędną do późniejszych zadań matematycznych. Podczas zabawy z materiałami sensorycznymi dzieci patrzą na zależności pomiędzy różnymi przedmiotami. Uczą się je porządkować ze względu np. na kształt, kolor (rzeczy do prania), wielkość, temperaturę, a nawet zapach czy smak. W tym wieku dzieci powinny wykonywać ćwiczenia z życia praktycznego, np. porządki lub małe zakupy, które budują pewność siebie oraz akceptację swoich błędów, co jest też bardzo istotne przy nauce matematyki. 

​

Zadania z życia praktycznego, oparte na sekwencjach czynności, które rozwijają koncentrację, planowanie, samodzielność i poczucie porządku opisano w artykule ,,Sprzątanie domu to dla dzieci świetna lekcja życia".W artykule zamieszczono kalendarz prac domowych odpowiednich dla wieku dziecka.